ដូចម្ដេចដែលហៅថាជនពិការ?

"ជនពិការ" សំដៅលើ បុគ្គលដែលមានពិការភាពរាងកាយ ផ្លូវចិត្ត ប្រាជ្ញា ឬសតិអារម្មណ៍រយៈពេលវែង ដែលនៅក្នុងអន្តរកម្មជាមួយឧបសគ្គផ្សេងៗ អាចរារាំងដល់ការចូលរួមយ៉ាងពេញលេញ និងប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពរបស់ពួកគេនៅក្នុងសង្គម ដោយឈរលើមូលដ្ឋានស្មើភាពជាមួយអ្នកដទៃ។ នេះបើយោងតាមនិយមន័យរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីសិទ្ធិជនពិការ (UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities) ដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់យ៉ាងទូលំទូលាយ។

ដើម្បីយល់កាន់តែច្បាស់អំពីនិយមន័យនេះ មានចំណុចសំខាន់ៗមួយចំនួនដែលត្រូវពិចារណា៖ ភាពអន់ខ្សោយ (Impairment): វាសំដៅលើលក្ខខណ្ឌសុខភាព ឬបញ្ហាដែលមាននៅក្នុងខ្លួនរបស់បុគ្គលណាម្នាក់។ ភាពអន់ខ្សោយអាចជា៖ រាងកាយ: ដូចជាការបាត់បង់អវយវៈ ពិបាកដើរ ឬបញ្ហាឆ្អឹងខ្នង។ ផ្លូវចិត្ត: ដូចជាជំងឺបាក់ទឹកចិត្ត ជំងឺថប់បារម្ភធ្ងន់ធ្ងរ ឬជំងឺវិកលចរិត។ ប្រាជ្ញា: ដូចជាការពិបាកក្នុងការរៀនសូត្រ ការដោះស្រាយបញ្ហា ឬការសម្របខ្លួនទៅនឹងស្ថានភាពថ្មី (ឧទាហរណ៍: Down Syndrome, Autism)។ សតិអារម្មណ៍ (Sensory): ដូចជាពិការភ្នែក ពិការថ្លង់ ឬពិការទាំងពីរ។ រយៈពេលវែង: ភាពអន់ខ្សោយទាំងនេះត្រូវតែមានរយៈពេលយូរ ឬអចិន្ត្រៃយ៍។ អន្តរកម្មជាមួយឧបសគ្គ (Barriers): ចំណុចនេះសំខាន់ណាស់! វាមិនមែនត្រឹមតែជាភាពអន់ខ្សោយរបស់បុគ្គលនោះទេ ដែលធ្វើឱ្យពួកគេក្លាយជាជនពិការ ប៉ុន្តែជា ឧបសគ្គដែលសង្គមបានបង្កើត ដែលរារាំងពួកគេមិនឱ្យចូលរួមពេញលេញ។ ឧបសគ្គទាំងនេះអាចជា៖ រូបវន្ត/បរិស្ថាន: ឧទាហរណ៍ គ្មានផ្លូវជម្រាលសម្រាប់រទេះរុញ គ្មានបង្គន់អនាម័យសម្រាប់ជនពិការ ឬការដឹកជញ្ជូនសាធារណៈដែលមិនអាចចូលបាន។ អាកប្បកិរិយា: ឧទាហរណ៍ ការរើសអើង ការមាក់ងាយ ការយល់ច្រឡំ ឬការខ្វះការយល់ដឹងពីសង្គម។ ស្ថាប័ន/គោលនយោបាយ: ឧទាហរណ៍ ច្បាប់ដែលមិនគាំទ្រ ឬការខ្វះខាតធនធានសម្រាប់ជនពិការ។ ការចូលរួមពេញលេញ និងប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពក្នុងសង្គម ដោយស្មើភាពគ្នា: នេះជាគោលដៅចម្បង។ ជនពិការគួរតែមានឱកាសដូចអ្នកដទៃដែរ ក្នុងការចូលរួមក្នុងសកម្មភាពសង្គម ការងារ ការអប់រំ សុខភាព និងជីវិតប្រចាំថ្ងៃ។ សរុបមក និយមន័យជនពិការមិនត្រឹមតែផ្តោតលើបញ្ហាសុខភាពផ្ទាល់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែវាក៏គូសបញ្ជាក់ផងដែរថា សង្គមដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការបង្កើត ឬកាត់បន្ថយឧបសគ្គសម្រាប់ជនពិការ។ ការយល់ដឹងបែបនេះជួយឱ្យយើងផ្តោតលើការលុបបំបាត់ឧបសគ្គទាំងនោះ ដើម្បីធានាថាជនពិការអាចរស់នៅប្រកបដោយសេចក្តីថ្លៃថ្នូរ និងចូលរួមចំណែកក្នុងសង្គមបានពេញលេញ។